Trazodon PR w terapii depresji – skuteczność i bezpieczeństwo

Czy trazodon PR może być odpowiedzią na wyzwania terapeutyczne w depresji?

Badanie przeglądowe opublikowane w formie eksperckiego konsensusu dokonało kompleksowej analizy skuteczności i bezpieczeństwa trazodonu o przedłużonym uwalnianiu (PR) w leczeniu depresji i jej współistniejących zaburzeń. Autorzy przeprowadzili systematyczny przegląd literatury, obejmujący artykuły z głównych baz danych elektronicznych, w tym PubMed, Scopus i Web of Science, koncentrując się na publikacjach z lat 2020-2024, choć uwzględniono również wcześniejsze prace dotyczące mechanizmu działania i właściwości farmakologicznych trazodonu.

Badana populacja obejmowała pacjentów z depresją, zaburzeniami lękowymi i zaburzeniami snu, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków opornych na standardowe leczenie inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i serotoniny-noradrenaliny (SNRI). Przegląd analizował zarówno wyniki badań przedklinicznych, jak i dane z badań klinicznych dotyczących różnych formulacji trazodonu, z naciskiem na formę o przedłużonym uwalnianiu.

Jak trazodon PR wpływa na objawy depresyjne, lękowe i zaburzenia snu?

Trazodon PR wykazuje unikalny, wielomodalny mechanizm działania jako serotoninowy antagonista i inhibitor wychwytu zwrotnego (SARI), działając jednocześnie na receptory serotoninergiczne (5-HT2A i 5-HT2C), adrenergiczne (α1), histaminowe (H1) oraz pośrednio wpływając na układ dopaminergiczny. Ta kompleksowa aktywność receptorowa pozwala na równoczesne oddziaływanie na objawy depresyjne, lękowe i zaburzenia snu. Formulacja PR zapewnia stabilne stężenie leku przez 24 godziny, co zmniejsza ryzyko nocnych przebudzeń i poprawia jakość snu.

Kluczowe wyniki badań klinicznych wykazały, że trazodon PR skutecznie redukuje objawy depresyjne, z większą redukcją w skali MADRS w porównaniu do SSRI (Δ = -8,4 vs -5,9, P < 0,01) oraz wyższym odsetkiem remisji (58,3% vs 41,2%). W leczeniu zaburzeń lękowych trazodon PR znacząco obniżał wyniki w skali HAM-A (różnica średnich = -6,2 vs placebo, P < 0,001). W zakresie zaburzeń snu, trazodon PR wydłużał całkowity czas snu (średnio o 39,88 min, P = 0,002) i zwiększał efektywność snu o 22% (P < 0,001).

Istotną cechą trazodonu PR jest jego szybki początek działania – znacząca redukcja objawów występuje już w ciągu 7 dni (redukcja HAM-D17 o 24% vs 17% dla placebo, P < 0,05), co przewyższa efekty wenlafaksyny XR (Δ HAM-D17 = -4,3 vs -3,5 w 7. dniu, P < 0,05). Szybkie działanie przypisuje się wczesnemu antagonizmowi receptorów 5-HT2A (85% zajętości) i częściowemu agonizmowi 5-HT1A.

Czy trazodon PR łączy bezpieczeństwo, efektywność i wsparcie poznawcze?

Dodatkową zaletą trazodonu PR jest jego wpływ na funkcje poznawcze poprzez zwiększenie poziomu czynnika neurotroficznego pochodzenia mózgowego (BDNF), co promuje neuroplastyczność i naprawę synaptyczną. W modelach zwierzęcych trazodon zwiększał poziom BDNF o 45% w korze przedczołowej i 38% w hipokampie w porównaniu do placebo (P < 0,01), co korelowało z 34% poprawą w zakresie funkcjonowania psychospołecznego u pacjentów z depresją. Mechanistycznie, trazodon PR odwraca związane z depresją zubożenie białek synaptycznych, przywracając 82% dysregulowanych białek hipokampa zaangażowanych w długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (LTP) i bioenergię mitochondrialną w ciągu 2 tygodni leczenia.

Profil bezpieczeństwa trazodonu PR jest korzystny w porównaniu do innych leków przeciwdepresyjnych, z niższym ryzykiem dysfunkcji seksualnych (4,2% vs 18,9% dla SSRI) i mniejszym przyrostem masy ciała (+0,3 kg/m² vs +1,1 kg/m² dla SSRI po 12 tygodniach). Zalecana dawka początkowa trazodonu PR wynosi 150 mg raz dziennie, wieczorem, z możliwością dostosowania w zależności od odpowiedzi klinicznej i tolerancji, przy czym niższe dawki początkowe są zalecane u osób starszych lub z zaburzeniami czynności wątroby/nerek.

Warto podkreślić, że dawkowanie trazodonu zależy od wskazania klinicznego. Przy bezsenności stosuje się niższe dawki (50-100 mg/dobę), które działają głównie poprzez wysoką zajętość (>90%) receptorów 5-HT2A i α1-adrenergicznych. Natomiast efekt przeciwdepresyjny wymaga wyższych dawek (150-300 mg/dobę), aby osiągnąć wystarczającą modulację serotoninergiczną poprzez blokadę SERT (67,5% zajętości przy 300 mg) i szerszy antagonizm receptorów 5-HT (5-HT2C: 65,5%, 5-HT7: 58,9%).

Należy jednak zauważyć, że pomimo szerokiego stosowania trazodonu w leczeniu bezsenności, Amerykańska Akademia Medycyny Snu (AASM) i Departament Spraw Weteranów USA odradzają jego stosowanie w przewlekłej bezsenności ze względu na niską jakość dowodów dotyczących długotrwałej skuteczności i udokumentowane ryzyko senności dziennej (OR = 2,53, P = 0,02) oraz efektów antycholinergicznych. Przegląd Cochrane obejmujący 23 badania (n = 2,806) wykazał jedynie umiarkowaną krótkoterminową poprawę snu w porównaniu z placebo i brak długoterminowych korzyści.

Trazodon PR stanowi wartościową opcję terapeutyczną w 2024 roku, szczególnie dla pacjentów z współwystępującymi zaburzeniami nastroju, lęku i snu, którzy nie odpowiedzieli adekwatnie na leczenie pierwszego rzutu. Jego wielomodalny mechanizm działania, korzystny profil bezpieczeństwa i zdolność do poprawy funkcji poznawczych czynią go odpowiednim wyborem w złożonych przypadkach klinicznych, gdzie terapie o węższym spektrum działania okazują się niewystarczające.

Podsumowanie

Trazodon o przedłużonym uwalnianiu (PR) jest skutecznym lekiem w terapii depresji i współistniejących zaburzeń. Jako serotoninowy antagonista i inhibitor wychwytu zwrotnego (SARI) wykazuje wielomodalny mechanizm działania, wpływając na receptory serotoninergiczne, adrenergiczne i histaminowe. Badania kliniczne potwierdzają jego wyższą skuteczność w redukcji objawów depresyjnych w porównaniu do SSRI, z większym odsetkiem remisji i szybszym początkiem działania. Lek skutecznie łagodzi zaburzenia lękowe i poprawia jakość snu. Trazodon PR wykazuje korzystny wpływ na funkcje poznawcze poprzez zwiększenie poziomu BDNF i promowanie neuroplastyczności. Charakteryzuje się lepszym profilem bezpieczeństwa niż SSRI, z mniejszym ryzykiem dysfunkcji seksualnych i przyrostu masy ciała. Dawkowanie zależy od wskazania klinicznego, przy czym niższe dawki stosuje się w bezsenności, a wyższe w leczeniu depresji. Pomimo szerokiego stosowania w bezsenności, istnieją zastrzeżenia co do jego długoterminowej skuteczności w tym wskazaniu.